Ngày xưa, lúc còn
ngồi trên ghế nhà trường, khi học về Kim Văn trong giờ Giảng Văn (Kim văn là giờ
học về văn chương thời hiện đại như thơ mới, văn xuôi; khác với giờ Cổ Văn là học
về văn chương thời trước như lối Thơ cổ, Đường luật, Thơ phú hay các tác giả xưa
như Nguyễn Bỉnh Khiêm, Lê Thánh Tông, Nguyễn Khuyến, Trần Tế Xương, Cao Bá Quát
… chẳng hạn, hay các tác phẩm như Lục Vân Tiên, Truyện Kiều, Nhị Thập Tứ Hiếu, Cung Oán Ngâm Khúc, Chinh Phụ Ngâm, Lục Súc
Tranh Công…), thì Ông Thầy có cho học một bài luận lý về “Lý Tưởng”. Vì lâu quá
tôi không rõ tác giả bài đó là ai, hay nhớ nội dung một cách rõ ràng; nhưng chỉ
nhớ đại khái là bài ấy đề cập đến cái “lý tưởng” mà người nào đó đã ôm ấp. Lý tưởng
là những gì mà mình mong muốn, ước mơ, hoài bão, theo đuổi để thực hiện trong tương
lai cho một mục đích tốt đẹp trong cuộc đời; họ cố gắng thực hiện lý tưởng đó như
cố biến “giấc mơ thành hiện thực”! Trong bài văn ấy, tác giả đã ví “Lý tưởng” như
mặt trăng soi sáng trên bầu trời trong đêm tối, mà người mang lý tưởng phải nhắm
vào đó mà tìm đường, vượt mọi chướng ngại để tiến tới, vượt lên nhằm đạt được mục
đích sau cùng. Mục đích sau cùng ấy gọi là “Cứu cánh”! Giống như một đứa học trò
có ước mơ trở thành một thầy thuốc giỏi để thi thố tài năng, giúp những người bệnh
tật, xoa dịu những đau khổ về thân xác trong cuộc đời. Thế là với mơ ước đó, cậu
học trò cố gắng học hành cho giỏi, cố vượt qua mọi kỳ thi để được vào trường
thuốc. Sau nhiều năm trở thành một thầy thuốc, rồi với ước mơ cậu cố gắng mở lòng,
nhẹ nhàng như một người mẹ đối với con cái chăm sóc cho bệnh nhân, cùng sự bền
chí tìm tòi, nghiên cứu, học hỏi nâng cao trình độ nghề nghiệp để đạt được kết
quả tối ưu mà cậu đã mơ ước, mong muốn thực hiện những gì kết tinh trở thành lý
tưởng. Ấy là con đường để thực hiện lý tưởng. Những phương tiện như sự giáo dục
trong nhà trường, sự truyền đạt kiến thức của thầy cô, hay các phương tiện để học
tập đều được tận dụng, sử dụng để làm bước tiến mà thực hiện được ước mơ của mình,
biến giấc mơ thành hiện thực.
Lý tưởng có mặt
trên nhiều phương diện kể cả thiện và ác, chứ không riêng về thiện không thôi; và
nó cũng có nhiều cấp bậc từ lý tưởng của từng cá nhân, nhưng chúng cũng hiện diện
ở trong nhiều nhóm dù nhỏ hay lớn, kể cả trên bình diện quốc tế. Đôi khi chúng
cũng bị lợi dụng để biến thành những tai họa khôn lường vì mục đích không ngờ của
chúng. Những người đã tìm cho mình được một lý tưởng để theo đuổi thì họ sẽ cố
gắng bằng sức lực, khả năng, vận dụng kiến thức và tri thức, cố gắng thực hiện được
ước mơ, đạt đến mục đích sau cùng hay đạt đến mức độ nhất định nào đó: Giống như
những nhà khoa học chinh phục không gian, họ chinh phục từng bước từ hành tinh
nầy đến hành tinh khác, tùy theo điều kiện khả năng của họ trong từng giai đoạn
mà họ có thể làm được. Những nhà làm chính trị đứng ra điều hành, lãnh đạo đất
nước mong làm cho đất nước được giàu mạnh, đời sống dân chúng được ấm no, hạnh
phúc thì họ sẽ cống hiến hết mình với khả năng họ có được. Còn những nhà làm chính
trị, lãnh đạo mà mục đích làm giàu, kiếm tiền, vinh thân phì gia, đem nguồn lợi
đến cho dòng họ, thân thuộc, phe nhóm, bầy đàn thì đất nước sẽ nghèo đói, tan
hoang, dân chúng sẽ lâm vào khốn khổ vô vàn; mà có thể họ sẽ vì lợi lộc mà bán
rẽ đất nước cho ngoại bang không thương tiếc. Điều đó cho chúng ta thấy trên thực
tế khi phong trào cách mạng chống tham nhũng ở các nước Sri Lanka, Nepal, Madagascar…
của thế hệ GenZ đã thành công đến mức độ nào. Trong quá khứ lịch sử, những quốc
gia nhược tiểu với lý tưởng “Không có gì quý hơn độc lập, tự do” đã vùng lên với
vũ trang thô sơ, cùng với tấm lòng yêu nước đánh đổ, quật ngã đế quốc thực dân hùng
mạnh trong thế kỷ 20 để giành lại độc lập, tự do, giải phóng quê hương thoát vòng
nô lệ. Lý tưởng tái lập lại đất nước khiến người Do Thái kiên trì trên cả hàng ngàn
năm, và họ mạnh bạo để giữ vững đất nước ấy một cách không khoan nhượng trên
nhiều mặt trận. Đó là những lý tưởng đã được ôm ấp trong phạm vi tương đối khá
lớn. Còn những lý tưởng lớn hơn nữa khiến cho con người nhiều nơi trên thế giới
có khi được thở phào nhẹ nhỏm, nhưng cũng không ít lý tưởng đem đến tai họa khôn
lường: Như Lý tưởng hòa bình cho nhân loại với Liên Hiệp Quốc ra đời sau chiến
tranh Thế giới lần thứ hai; bên cạnh đó lý tưởng thống trị một phần thế giới của
Hitler, Mussolini, phát xít Nhật khiến bao nhiêu nước lầm than trong chiến
tranh. Không những thế nếu xét về lịch sử những tư tưởng, lý tưởng đế quốc thời
phong kiến đưa nhân loại vào hoàn cảnh chiến tranh tàn phá triền miên, ngoài những
tai họa xảy ra từ thiên nhiên mà nhân loại phải hứng chịu. Có cái thứ lý tưởng
khác mà ít người để ý đến, nhưng lại rất nguy hiểm và dễ xảy ra sự tranh chấp
khủng khiếp, lâu dài nhất suốt thời gian lịch sử của con người. Đó là lý tưởng
của những tôn giáo. Trong lý tưởng, tôn giáo là những sản phẩm của con người
mang hình thức tâm linh, dễ thấm sâu vào tâm thức của những tín đồ. Tín đồ một
khi tin theo một tôn giáo nào đó dễ sinh ra tâm tính sùng đạo, và dễ đi vào tình
trạng cuồng tín, bảo vệ tôn giáo mình tới cùng và không thể chấp nhận những điều
không đúng hay sai trái do đạo mình gây nên. Tôn giáo thuở khởi đầu có tính cách
mang lại sự bình an trong tinh thần cho những người tin theo để được an ủi, hi
vọng một đời sống tốt đẹp hơn sau khi mình đã chết so với cuộc đời thực tại đầy
đau khổ, gian nan của thế gian nầy. Người ta thường nói: Những gì gắn liền với
con người sẽ mang tính chất tranh giành, hơn thua, tranh đấu để giành phần thắng
thống trị kẻ khác, thì trong tôn giáo dần dà phát triển theo chiều hướng đó. Giả
sử một người có quyền lực tin tưởng vào tôn giáo nào đó thì sẽ bắt người khác
phải theo, phục tùng những gì mình tin; cho nên trong lịch sử có nhiều vị hoàng
đế bắt người dân trong phạm vi cai trị của mình phải theo cái tôn giáo mà mình đã
theo. Đôi khi giết chết những người chống lại, theo nghĩa của câu “theo hoặc là
chết”! Từ đó có những tôn giáo được sản sinh ra sau, rút kinh nghiệm nên khi bắt
đầu phát sinh tôn giáo mới, mọi tín đồ phải ngồi trên mình ngựa mở những cuộc
chiến tranh, chinh phục các nơi và bắt mọi người nơi đó phải theo đạo, và không
bao giờ được bỏ hay từ chối. Lâu ngày với những quy luật được đặt ra, khiến kẻ
mới theo phải tuân phục, sinh hoạt thì những kẻ bị bắt buộc ấy trở thành những
con người thuần thục, giống như con người đã thuần hóa những con vật để phục vụ
cho cuộc sống của mình. Do vậy, những cuộc chiến tranh về tôn giáo vẫn còn xảy
ra cho đến tận ngày nay! Trên thế giới như nước Ấn Độ phải xé lẽ, phân hóa ra
thành nhiều nước cũng vì lý tưởng của tôn giáo. Thuở đầu là Ấn Độ, rồi phân hóa
thành Tây Hồi, Đông Hồi, Sri Lanka. Theo những người Ấn cho biết nó còn kể cả Bhutan,
và Nepal. Nhưng ngày nay Tây Hồi trở thành Pakistan; Đông Hồi là Bangladesh.
Trong khi đó, Trung Hoa vốn chỉ là một khu vực không lớn lắm và trải qua nhiều
cuộc chiến tranh xâm chiếm với “lý tưởng thống nhất” mà trở thành nước lớn, lại
sáp nhập thêm Mãn Châu, một phần Mông Cổ, rồi Tân Cương, Tây Tạng để trở thành
Trung Hoa ngày nay. Đó là chưa kể đến tình trạng Đài Loan, vùng Biển Đông Việt
Nam và Hoa Đông như là những vấn đề tranh chấp nóng bỏng của thế giới thời hiện
đại. Nếu lý tưởng của những nhà khoa học là cống hiến cho nhân loại mà họ đã khám
phá ra; thì những nhà kỹ thuật cố tìm những phương tiện giúp cho cuộc sống con
người được tốt và hạnh phúc hơn. Với các nhà giáo dục ước mơ giúp thế hệ sau có
được các kiến thức mới, hiệu quả hơn với kết quả tốt nhất. Những nhà làm chính
trị muốn đem đến cho quốc gia sự tự do, hùng mạnh, vươn lên với các nước khác;
nhất là sự giàu có, sung sướng, hạnh phúc cho người dân dưới sự lãnh đạo của mình.
Nhưng cũng như các triều đại phong kiến khác đã từng có trong lịch sử: Ở giai đoạn
đầu các nhà vua còn lo cho đất nước, thần dân. Về sau càng tệ dần, và các nhà
vua lo thụ hưởng sự sung sướng, hạnh phúc cho chính mình; đôi khi họ càng trở nên
tàn ác, đàn áp, ép bức người dân, bắt người dân sưu cao, thuế nặng để phục vụ
cho vương triều. Thế cho nên mới có cuộc cách mạng của người dân nổi lên để lật
đổ chế độ ấy và thành lập vương triều mới. Theo trào lưu đó, các triết gia cũng
ngồi suy nghĩ để tạo nên triết thuyết mới. Trong thời cận đại, nẩy sinh một triết
thuyết chính trị mà người ta xem như là ưu việt do kết tinh từ những triết lý
chính trị và tư tưởng có trước để vạch ra một chế độ công bằng, bác ái, hạnh phúc,
xây dựng một “thiên đường” cho loài người trên mặt đất. Thế nhưng, khi người ta
thực hiện theo kế hoạch vạch ra ấy thì: Khốn nạn thay, đất nước nơi đó trở nên khó
khăn, nghèo đói; người dân khốn khổ tìm cách trốn đi bằng mọi cách vì sự áp bức,
xiết chặt đời sống không thương tiếc. Và với chế độ ấy chỉ những lãnh đạo, chính
quyền là giàu có, vinh thân vì nạn tham nhũng, hối lộ tràn lan; làm cho người dân
vừa nghèo đói, khó khăn mà phải hối lộ khắp các chỗ khi họ cần đến.
Vì vậy mà lý tưởng
chỉ đơn thuần là lý tưởng, còn thực hiện thế nào là chuyện về sau! Lý tưởng có
thể rất xa vời với thực tế. Đôi khi, người ta “ngụy biện” là “Cứu cánh biện
minh cho phương tiện”, tức là dùng mọi biện pháp, phương cách tàn ác để đạt được
mục đích sau cùng! Thế là cuộc đời lại càng đau khổ hơn!
Đồ Ngông,
06/12/2025.
No comments:
Post a Comment